Muzyka irlandzka - historia i rodzaje muzyki

 

Fundacja Kultury Irlandzkiej składa serdeczne podziękowania dla zespołu Carrantuohill
za udostępnienie zdjęć ilustrujących dla was dział muzyka.

 

Muzyka w Irlandii była przekazywana z pokolenia na pokolenie zawsze tylko ze słuchu, nie była nigdy zapisywana na papierze. Także i dzisiaj adepci uczący się tradycyjnej muzyki irlandzkiej grają ją tak jak słyszą. Co prawda obecnie znaleźć można także wiele książek z zapisem nutowym czy też słowami piosenek, co z pewnością ułatwia naukę.   

 

Początki muzyki w Irlandii datowane są na około 2000 lat temu, kiedy na wyspie pojawili się Celtowie. Niewątpliwie znali muzykę Wschodu, z której wiele czerpali. Niewykluczone, że tradycyjna harfa irlandzka swoje początki ma w instrumencie egipskim. Właśnie harfa była najbardziej popularnym instrumentem w dawnych czasach. Harfiści byli bardzo szanowanymi ludźmi, gościli na dworach wodzów i innych znaczących osób tworząc dla nich muzykę. Kres dominacji harfy w muzyce nastąpił po 1607 roku i Odlocie Earlów, wówczas zniknęli rodzimi patroni harfistów i pojawili się obcy najeźdźcy. Od tego czasu harfiści zostali zmuszeni do podróżowania po wyspie i grania w różnych miejscach, tam gdzie ich chciano.  

 

Dopiero od połowy XVIII wieku zaczęto zapisywać muzykę tworząc pierwsze zbiory tradycyjnych melodii irlandzkich. Pierwszy zbiór zawierał 49 melodii i został opublikowany przez braci Neal w Dublinie. Natomiast najbardziej znane dzieło dotyczące muzyki irlandzkiej napisał Edward Bunting. Było to The Ancient Music of Ireland, wydane w trzech tomach. Pierwszy rękopis przedstawił na Festiwalu Harfistów w Belfaście w 1792 roku.  Zbiór tradycyjnych melodii stworzony przez niego jest do dzisiaj uznawany za jeden z ważniejszych dla muzyki irlandzkiej. Warto wspomnieć, że do dziś jest praktykowane gromadzenie zapisów tradycyjnych utworów przez Irish Traditional Music Archive w Dublinie. Posiada ono największy na świecie zbiór muzyki tradycyjnej i ludowej.  

 

Poprzez liczną irlandzką emigrację, muzyka z Irlandii dotarła do różnych zakątków świata. Masowa emigracja podczas Wielkiego Głodu sprowadziła irlandzkie melodie do Stanów Zjednoczonych. To właśnie tam w latach ’20 XX wieku zaczęła się rodzić moda na wykonywanie tradycyjnej muzyki irlandzkiej, a zwłaszcza na jej nagrywanie. W ten sposób w Stanach chciano przybliżyć rodzinny dom milionom irlandzkich emigrantów. Były tego też i inne konsekwencje. Zaczęto nagrywać tradycyjną muzykę irlandzką w Irlandii, ale odbiorcami mieli być emigranci za oceanem. A oni życzyli sobie muzyki skocznej, szybkiej, tanecznej, a nie wolnych i smętnych tonów. W ten sposób irlandzka muzyka zaczęła „przyspieszać” tempo. Poszerzono też instrumentarium o pianino, które akompaniowało skrzypcom i dudom, co wcześniej było nie do pomyślenia.  

 

Zasadniczo muzyka tradycyjna była grana na terenach wiejskich, w domach lub miejscach spotkań jakimi były puby. Przede wszystkim towarzyszyła tańcowi, ale o tym przeczytacie w innym miejscu. Takie formy jak polki czy walce są przykładami wpływów kontynentalnych, a reele przybyły do Irlandii ze Szkocji.

 

Jedną z najbardziej znanych osób, które rozpropagowały muzykę irlandzką był Sean Ó Riada, który założył Ceoltóirí Chulainn. Grupa ta wykonywała różne aranżacje muzyki tradycyjnej, często nigdy wcześniej niesłyszanej. On też zapoczątkował w latach ’60, używanie irlandzkiego bębna zwanego bodhrán. Wcześniej w ogóle nie stosowano instrumentów perkusyjnych. Wprowadził również do muzyki irlandzkiej nowy element jakim były solówki. Dzięki niemu tradycyjna muzyka irlandzka wyszła ze wsi i zaczęła być grana w miastach, w tym i na scenach teatralnych. W latach ’70 ubiegłego wieku wiele elementów muzyki ludowej z Europy zostało przejętych w muzyce irlandzkiej. Powstały wówczas takie zespoły ja Planxty, De Dannan, Bothy Band, które korzystały z muzyki tradycyjnej. To właśnie te grupy spopularyzowały zwyczaj, iż muzycy stoją na scenie, tak jak w Irlandii grali tradycyjnie wykonawcy. Dzisiaj wpływ tradycyjnej muzyki irlandzkiej można znaleźć w u takich wykonawców jak Sinéad O’Connor, Clannad, Enda, The Pogues, The Chieftains czy Dropkick Murphys. Doszło do wymieszania różnych stylów muzyki takich jak rock, reggae, punk, jazz, New Age czy hip hop z muzyka tradycyjną.  

 

Tradycyjnymi instrumentami irlandzkimi są skrzypce, flet irlandzki, tin whistle (flażolet), harfa celtycka, uilleann pipes (dudy irlandzkie) oraz bodhrán. Ostatnio do instrumentarium dołączyła gitara. Z instrumentami związanych jest wiele ciekawych wydarzeń. Na skrzypcach gra się w Irlandii od XVII wieku. Flet irlandzki jest zrobiony z drewna, znaną irlandzką melodią graną na flecie jest „Danny Boy”. Tin whistle jest prostym metalowym flecikiem zwanym też jako flażolet w Europie. Najstarsze znane jego występowanie datuje się na XII wiek. Tin whistle zwany też jest ‘penney whistle’ ponieważ w XVI wieku był on bardzo popularny wśród biedaków, żebraków i włóczęgów na ulicach Dublina.

 

 

 

Harfa celtycka jest znacznie mniejsza aniżeli ta znana z dzisiejszych sal koncertowych. Muzyk trzymał ją zazwyczaj na swoim kolanie i przytrzymywał jedną ręką, a drugą grał. Jedna z najstarszych zachowanych harf celtyckich znajduje się w Trinity College w Dublinie i można ja tam oglądać. Pochodzi z XV wieku. Słowo ‘harfa’ znaczy tyle co szarpać, ja się można domyśleć związane to jest z metodą gry na tym instrumencie. Uilleann pipes to chyba najbardziej oryginalny instrument. Jego nazwa oznacza tyle co dudy łokciowe, gdyż pompuje się ich miech za pomocą pracy łokcia muzyka, a nie dmucha się w niego tak jak w dudach szkockich. Uilleann pipes pojawiły się w Irlandii prawdopodobnie na początku XVIII wieku. Gra na tych dudach jest bardzo trudna, żeby opanować w dobrym stopniu ten instrument, trzeba wielu, wielu lat ćwiczeń. A żeby zostać mistrzem…. Może i trzeba grać całe życie? Bodhrán to dość duży bęben trzymany pionowo w ręce muzyka, jego średnica waha się od 25 do 65 centymetrów. Na głęboką, drewnianą okrągłą ramę naciągnięta jest zazwyczaj skóra owcy. Gra się na nim za pomocą dwustronnej pałeczki – uderza się szybko raz jednym, a raz drugim końcem, trzymając pałeczkę w środkowej jej części. Skóra na ramę jest naciągnięta tylko z jednej strony, druga strona bębna jest otwarta i muzyk trzyma z tej strony otwartą dłoń, która poruszając po skórze bębna zmienia tonację muzyki.

Warto pamiętać, iż wykonawcy grający muzykę irlandzką zazwyczaj mają swoje autorskie interpretacje. Grając na jakimkolwiek instrumencie potrafią podstawową melodię spontanicznie rozbudować o swoje autorskie dodatki. Dlatego też teudno w Irlandii usłyszek dwa tak samo wykonywane utwory. I to nie powinno nikogo dziwić. Muzyka jest żywa! 

 

Jedną z form tradycyjnej muzyki są również opowieści, przedstawiane w formie śpiewanej. Nazywa się je ‘sean-nós’ co oznacza stary styl. Śpiewa się je acapella, solo i bez muzyki. Śpiewak musi mieć znakomity głos. Treści pieśni dotyczą życia, radości i smutków, miłości i wojny i wielu, wielu innych elementów tego co nas otacza. Warto w tym miejscu wspomnieć także o pieśniach zwanych ‘Cant’ lub ‘Shelta’ śpiewanych w języku irlandzkich Travellersów.  

 

W Irlandii grano także muzykę zwaną poważną czy też klasyczną. Zaczyna się ona kształtować w wieku XVIII. Warto wspomnieć chociażby premierę „Mesjasza” Handel’a czy twórczość znakomitego pianisty doby romantyzmu Johna Fielda. Następne stulecie, czyli wiek XIX, zdominowany został przez operę w stylu włoskim. Natomiast orkiestry symfoniczne stały się popularne dopiero w wieku XX wraz, których prekursorem była orkiestra państwowej stacji telewizyjnej RTÉ. O znaczeniu muzyki poważnej we współczesnej Irlandii świadczą odbywające się festiwale takie jak Cork International Choral Festival czy Wexford Festival Opera.  

 

Dzisiejsza muzyka irlandzka, to oprócz wspomnianych już artystów czerpiących z tradycji, również inne różne nurty. Ostatnie dekady XX wieku to istny wysyp zespołów rockowych, które zawładnęły scenami muzycznymi całego świata. Jak na niewielki kraj jakim jest Irlandia ilość międzynarodowych sław muzycznych jest imponująca: Thin Lizzy, U2, The Corrs, The Cranberies, Sinead O’Connor, The Pogues. W utworach każdego z tych zespołów można znaleźć odwołania do tradycji irlandzkiej, ówczesnej sytuacji politycznej czy kulturowej Irlandii. Zespoły te, razem z grającymi muzykę tradycyjną artystami, stały się najlepszymi ambasadorami Irlandii poza jej granicami.

Dla większości bowiem osób, które czują się w jakiś sposób związane z Zieloną Wyspą pierwszym kontaktem jest zawsze muzyka.
Posłuchaj jej i Ty!